FLORA

Według podziału geobotanicznego (Matuszkiewicz) teren powiatu brzozowskiego należy do Prowincji Karpackiej, Działu Wschodniokarpackiego, Krainy Karpat Wschodnich, reprezentowanej przez Okręg Pogórzy Strzyżowsko-Dynowsko-Przemyskich i Dołów Jasielsko-Sanockich.

Naturalne drzewostany ziemi brzozowskiej to w znacznej większości buczyna karpacka w trzech wariantach:
- ubogim, w którym obok dominującego buka panuje jodła z domieszką dębu szypułkowego, brzozy brodawkowatej i sosny zwyczajnej,
- typowym z domieszką graba zwyczajnego, jaworu, klonu polnego, dębu szypułkowego oraz lipy drobnolistnej,
- żyznym z domieszką jaworu oraz dębu szypułkowego.

W podszycie (warstwie krzewów) dominuje podrost jodłowo-bukowy, rośnie również leszczyna, bez czarny i koralowy, wawrzynek wilczełyko. W warstwie runa leśnego spotkamy gatunek charakterystyczny dla Pogórza - żywiec gruczołowaty oraz żywokost sercowaty, często towarzyszy im żywiec cebulkowy, paprotnik kolczysty, kostrzewa leśna i turzyca orzęsiona. Ponadto spotkać możemy: czyściec leśny, czartawę pospolitą, gajowiec żółty, marzankę wonną, szałwię lepką, miodunkę ćmą, jeżynę gruczołowatą, kopytnik zwyczajny, zawilec gajowy, groszek wiosenny, bodziszek cuchnący, narecznicę samczą, wietlicę samiczą i starzec Fuchsa.

Drugim pod względem zajmowanej powierzchni siedliskiem naturalnym jest grąd typowy, w którym warstwę drzew budują głównie: grab zwyczajny, jesion wyniosły, czereśnia oraz modrzew europejski. Warstwa krzewów złożona jest z gatunków pospolitych w mezofilnych lasach liściastych, tj.: grab zwyczajny, leszczyna, bez czarny oraz kalina koralowa. Bujne runo pokrywa ponad 70% powierzchni. Z gatunków charakterystycznych wymienić można: przytulię Schultesa, turzycę orzęsioną, oraz gwiazdnicę wielkokwiatową. Licznie występują m. in.: gajowiec żółty, zawilec gajowy, kopytnik pospolity czy wietlica samicza.

Mniejsze powierzchnie przy potokach zajmuje zbiorowisko olesu, gdzie panuje olsza czarna z charakterystycznymi kępami turzyc. Wzdłuż większych rzek, na żyznych madach, przeważają zbiorowiska łęgowe z panującymi topolami, jesionami oraz wierzbami.

Odrębną grupę stanowią zbiorowiska łąkowe, wśród których najszerzej rozpowszechnione są mezo- i eutroficzne łąki kośne oraz ziołorośla nadrzeczne. Na mokrej, żyznej glebie wzdłuż cieków wodnych najpospoliciej występuje zbiorowisko zwane Filipendulo-Geranietum, zdominowane przez wiązówkę błotną.

Antropogeniczne zbiorowiska łąk kośnych, o różnym stopniu uwilgotnienia, reprezentowane są przez szeroki wachlarz gatunków: kłosówka wełnista, przytulia wonna, wiechlina łąkowa, kostrzewa czerwona, śmiałek darniowy, firletka poszarpana, ostrożeń warzywny, rdest wężownik, trzęślica modra oraz sity.

Tereny wilgotne, związane często ze źródliskami zlokalizowanymi w miejscach nieciągłości litologicznej, porastają mszaki i torfowce, rzadziej rzeżucha. Na brzegach zbiorników wodnych często spotykamy zbiorowiska szuwarów trawiastych i turzycowych z gatunkami: trzcina pospolita, pałka, skrzyp bagienny, tatarak, kosaciec żółty, turzyca dzióbkowata.

Krajobraz pogórza często zdominowany jest przez antropofity, czyli rośliny związane z działalnością człowieka, do których możemy zaliczyć m. in.: rumianek pospolity, cykorię podróżnik, nawłoć kanadyjską, bylicę piołun, rumian polny, chaber bławatek, chrzan pospolity, jasnotę białą, czy rosnące wzdłuż dróg rudbekię nagą, mak polny oraz niecierpek drobnokwiatowy.

Ciekawym gatunkiem, który nie występuje poza Karpatami i terenem południowo wschodniej części Polski jest żywiec gruczołowaty, charakterystyczny dla wiosennej szaty buczyny karpackiej. Pojawia się łanowo w runie leśnym, tworząc przepiękne fioletowe kobierce wyraźnie odznaczające się od soczystej, świeżej wiosennej zieleni. Kwitnie w kwietniu, kiedy na drzewach i na krzewach nie ma jeszcze liści, co sprawia, że całe połacie żywca widoczne są z daleka. Jako gatunek wskaźnikowy wyróżnia żyzną buczynę karpacką od żyznej buczyny sudeckiej, w której jego rolę odgrywa żywiec dziewięciolistny, ograniczony zasięgiem do południowo-zachodniej części kraju.

Wiosną, w wilgotniejszych miejscach lasów liściastych i mieszanych, pomiędzy łanami żywca lub zawilca gajowego tworzącego białe kobierce, baczny obserwator przyrody może dostrzec pojedynczo rosnące egzemplarze zawilca żółtego. Jest to roślina rzadka i chroniona. Jak wszystkie jaskrowate, wytwarza trujący glikozyd ranunkulinę, działającą drażniąco na błony śluzowe i skórę. W stanie surowym ziele zawilca żółtego jest trujące dla ludzi oraz zwierząt i może powodować mdłości oraz biegunkę. Od zwykłego zawilca odróżnia się żółtą barwą kwiatów, które zwykle umieszczone są po dwa na szczycie łodygi, podczas, gdy u zawilca gajowego kwiat jest zawsze jeden. Kwiaty w czasie dnia obracają się za słońcem, w czasie pochmurnej pogody i w nocy zamykają się.

Wilczomlecz migdałolistny, występujący w cienistych lasach liściastych na południu Polski, wykorzystuje do rozprzestrzeniania się mrówki. Na powierzchni jego nasion znajdują się mięsiste wyrostki bogate w tłuszcz i białko, zwane elajosomami. Są one chętnie zjadane przez mrówki, które w drodze do mrowiska gubią część nasion, rozsiewając je w ten sposób w promieniu kilkudziesięciu metrów od rośliny. Myrmekochoria, czyli mrówkosiewność dotyczy również innych gatunków roślin, między innymi z rodziny fiołkowatych i goździkowatych.

Pogórze Karpackie to kraina jodły i buka, które stanowią trzon drzewostanów porastających tereny nie zajęte pod uprawę ziemi. Jodła pospolita, jedno z najpiękniejszych drzew leśnych w Europie, określana niekiedy mianem „mimozy naszych lasów”, jest w zasadzie drzewem gór i wyżyn. W drzewostanach mieszanych o zróżnicowanej strukturze znajduje najlepsze warunki do wzrostu i rozwoju. Miejscowa jodła, zaliczana do rasy wschodniokarpackiej, odznacza się wyraźnie większą odpornością na niskie temperatury w zimie. Podobnie jak cis pospolity, należy do gatunków długo znoszących ocienienie, szczególnie w młodym wieku (20-60 lat), kiedy intensywnie rozwija podziemną część korzeniową. W drzewostanach o charakterze naturalnym jodła osiąga znaczne rozmiary: wysokość ponad 50 m i ponad 200 cm średnicy, przy czym miąższość strzały może przekraczać 50 m³.

Najcenniejsze gatunki chronione

Cis pospolity (Taxus baccata), trzeciorzędowy relikt, poszukiwany niegdyś dla pięknego i wytrzymałego drewna, występuje naturalnie w lasach brzozowskich od dawna. Drewno cisa, ze względu na swoje wysokie walory techniczne, od wieków było poszukiwane na wyroby galanteryjne, czółenka tkackie, osie wozów, a także jako surowiec na sprężyste części broni (łuki, kusze). Najstarszy wyrób z cisiny to włócznia pochodząca z Anglii, której wiek oceniany jest na 50 tysięcy lat. Regres cisa nastąpił w średniowieczu. W 1423 roku król Władysław Jagiełło uznał gatunek za zagrożony i zakazał jego wycinania. Pomimo tego wyrąb cisów, zapoczątkowany w XIV wieku z przeznaczeniem głównie do wyrobu łuków, trwał do przełomu XVI/XVII stulecia. Do dziś oglądać możemy cisa zarówno w stworzonych specjalnie do jego ochrony dwóch rezerwatach, jak też w lasach Nadleśnictwa Brzozów, gdzie występuje pojedynczo rozproszony w drzewostanach leśnictwa Podlesie.

Wspominany cis jest gatunkiem dwupiennym, co oznacza, że na jednym drzewie mogą występować wyłącznie męskie lub żeńskie kwiaty. W przyrodzie zdarzają się jednak przypadki obojnactwa. Jeden z takich cisów obojnaków rośnie właśnie na terenie powiatu w rezerwacie „Kretówki”, stanowiąc bardzo rzadko spotykaną osobliwość przyrodniczą.

Wielką osobliwością brzozowszczyzny jest - pochodząca z Niziny Panońskiej - kłokoczka południowa (Staphylea pinnata) zwana także bożym krzewem, która osiąga na pogórzu północną granicę swego występowania. Od wieków porasta świetliste, leśne polany. W kulturze ludowej znalazła zastosowanie jako materiał do wyrobu różańców oraz krzyżyków. Z nasion pozyskiwano olej. Niektórzy naukowcy uważają, że pojawienie się kłokoczki na naszych terenach zawdzięczamy naszym przodkom, którzy przynieśli ją zza Karpat i uprawiali na własne potrzeby, a większe skupiska kłokoczki występować mają w obrębie dawnych grodzisk.

W parku podworskim w Jasienicy Rosielnej zobaczyć możemy, niespotykaną w całej południowo-wschodniej Polsce, formę pokrojową sosny wejmutki. Z pnia głównego na wysokości 0,6-2,5 m od ziemi wyrastają 4 gałęzie (kiedyś 11 gałęzi), które w formie wężowatej rosną w górę prawie pionowo, główny pień rozwidla się na wysokości 12 m na dwie odnogi.

FAUNA

Podział zoogeograficzny Polski (Kostrowicki 1999) sytuuje teren powiatu brzozowskiego w państwie Holarktyda, podpaństwie Palearktyka, krainie Eurosyberyjskiej, prowincji Nemoralnej, obszarze Europejskim, regionie Środkowoeuropejskim, podregionie Środkowym.

Pod względem faunistycznym ziemia brzozowska zalicza się do prowincji europejsko-zachodniosyberyjskiej Paleoarktyki, krainy karpacko-sudeckiej.

Wśród fauny zasiedlającej obszar powiatu prym wiodą związane z terenami leśnymi duże ssaki: majestatyczny jeleń europejski, szczególnie liczny na terenach zasańskich, dzik, czy sarna. Nie brak drapieżników, które są stale obecne na terenie łowisk, jednak trudno je wypatrzeć. Z roku na rok zwiększa się populacja wilka, niegdyś należącego do rzadkości, dziś jego ślady znaleźć można nawet w niewielkich kompleksach leśnych. Nielicznie reprezentowane są ryś i żbik.

Mozaika pól i lasów sprzyja bytowaniu zwierzyny drobnej, do której zaliczamy wśród ssaków: lisa, zająca, borsuka, piżmaka, wydrę, tchórza, kunę leśną i domową, a wśród ptaków: bażanta, kuropatwę, przepiórkę, jarząbka, derkacza, kaczkę krzyżówkę, słonkę, gołębia grzywacza i czaplę siwą, która w miejscowości Krzemienna stworzyła dużą kolonię liczącą kilkadziesiąt gniazd.

Ponadto występują bocian biały i czarny, orlik krzykliwy, jastrząb, myszołów, pustułka, puchacz, płomykówka, sowa uszata, zimorodek, dzięcioł średni, syryjski, zielony i czarny, zięba, dudek, dziwonia, jaskółka dymówka, jaskółka brzegówka, kruk, wrona, sroka, kowalik, kopciuszek, słowik szary, skowronek polny, szczygieł, trznadel, gil oraz szpak.

Na polach, wśród traw i niskiej roślinności najchętniej przebywa jaszczurka zwinka, żyworodna i zielona, padalec zwyczajny, zaskroniec zwyczajny, żmija zygzakowata, rzekotka drzewna. Jednak najbardziej różnorodny jest świat owadów. Spotkać możemy biegacza skórzastego, gładkiego, wręgatego, fioletowego i ogrodowego, liszkarza tęcznika i mniejszego, rębacza szarego i pstrego, trzyszcza polnego i leśnego, oleicę, barciela pszczelego, kostrzenia, ciołka matowego, zacioska grzebykorożnego, podrzuta myszatego, żuka leśnego, pasikonika zielonego. Nad łąkami i na kwiatach obserwować możemy piękne motyle: rusałkę żałobnika, pokrzywnika, pawika, osetnika i admirała, latolistka cytrynka, mieniaka stróżnika i tęczowca, bielinka kapustnika, szlaczkonia szafrańca, pazia królowej, nastrosza topolowca, czerwończyka żarka, a także bardzo rzadkiego niepylaka mnemozyna.

Na terenie powiatu brzozowskiego potwierdzono także występowanie dwu gatunków podróżujących motyli: modrogończyka wędrowca i szlaczkonia Erate, które przylatują do Polski z terenu Etiopii i Somalii.

W przydomowych ogródkach znajdziemy czerwonego chrząszcza poskrzypkę cebulową, fruczaka gołąbka lub zmrocznika gładyszka spijającego nektar z floksów, a w miejscach gęściej pokrytych roślinami odpoczywającą ropuchę szarą. Wśród zabudowań wiejskich znajdują schronienie, jaskółki, sowy, oraz nietoperze. Na uwagę zasługuje teren wokół kościoła parafialnego w Dydni, gdzie znajduje się jeden z największych obszarów żerowania nocka dużego, którego kolonia licząca około 300 osobników znalazła schronienie w wieży kościelnej.

Tereny podmokłe mają odrębną gamę gatunków. Optymalne warunki życia znajdują tutaj głównie gady i płazy: traszka zwyczajna i grzebieniasta, żaba śmieszka, moczarowa i trawna, kumak górski i nizinny, salamandra plamista oraz pijawka lekarska, biegacz granulowany i ważki: gadziogłówka zwyczajna, łątka dzieweczka i świtezianka błyszcząca.

Ichtiofauna rzek reprezentowana jest przez następujące gatunki: szczupak, okoń, boleń, 
kleń, świnka, jelec, brzana, pstrąg potokowy, lipień, sandacz, głowacica, babka, jaź, certa, miętus, strzebla potokowa, kiełb, śliż, jazgarz, płoć, wzdręga, leszcz, karaś, sum, różanka, koza, piekielnica i piskorz. W czystych wodach potoków żyje rak błotny i szlachetny. Na brzegach rzek i potoków często spotkamy bobra, wydrę czy piżmaka.

Na pogórzu przenikają się swymi zasięgami różne gatunki zwierząt zamieszkujących niziny i góry. Dla przykładu podać można, występujące nierzadko obok siebie kumaka nizinnego i kumaka górskiego, pliszkę siwą i pliszkę górską. Południową granicę zasięgu osiąga borealny gatunek ptaka – orzechówka, który dość często jest widoczny w lasach.